Redactie 
Wil je meer leren over fotografie en ook prachtige foto’s leren maken? Bekijk dan onze Basiscursus Fotografie!
1. Lens Flare
Wat is het effect?
Als je onder een bepaalde hoek tegen een heldere lichtbron in (de zon, flitser, etc.) fotografeert, ontstaan er gebieden in de foto met een lager contrast dan elders in het beeld. Ook kunnen er gekleurde geometrische vlekken optreden.
Ontstaan
Lens flares kun je in de zoeker of bij gebruik van live view zien. Ze ontstaan doordat het binnenkomende licht meerdere keren tussen de verschillende elementen van het objectief weerkaatst. Een filter voor of achter het objectief maakt de weerkaatsing vaak erger. Dat komt omdat het licht een extra laag heeft om op te weerkaatsen.
Voorkomen of genezen
Lens flares zijn prima te onderdrukken door de juiste zonnekap op het objectief te zetten. Soms is zelfs dat niet genoeg om de vlekken en het lage contrast te verwijderen. Houd dan je hand op enige afstand tussen de lichtbron en het objectief. De schaduw die je hand nu over het objectief werpt, is genoeg om de ‘flare’ compleet te verwijderen.
Verminderen is ook een optie. Objectieven die zijn voorzien van speciale coatings en objectieven met een vast brandpunt (primes), zijn beter bestand tegen flares. Primes bevatten minder elementen waardoor er minder weerkaatsing optreedt.
Flares zijn lastig achteraf te verwijderen in gebieden waarin zich veel detail bevindt. Het verlaagde contrast is complex en de beeldkwaliteit is niet meer terug te halen. Dus: Voorkomen!
Gebruiken?
Met name bij portretten die tegen een laagstaande zon in zijn geschoten, kun je lens flares effectief inzetten om een vleiend, zacht-aandoende plaat te creëren. Gebruik met mate.
2. Chromatische Aberratie
Wat is het effect?
Chromatische aberratie (CA’s) wordt ook wel kleurschifting of (onterecht) ‘paarse randjes’ genoemd. We zien het als magenta en groene randen op onderwerpen met een hoog contrast, zoals bijvoorbeeld een donkere tak tegen een volledig bewolkte lucht. Sommige objectieven laten blauwe en gele kleurschifting zien in plaats van de groen/magenta afwijking.
Ontstaan
Het ontstaan van CA’s is een natuurkundig proces en is eigenlijk heel normaal. Zonder te technisch te worden: Het heeft te maken met de manier waarop wit licht op een lens breekt en hoe de verschillende kleuren weer op één punt worden gefocust. CA’s zijn door de vorm van lenselementen vaak aan de randen sterker dan in het midden van het beeld.
Voorkomen of genezen
Om CA’s volledig te voorkomen, moet er een element in het objectief worden toegepast dat het licht weer precies zo bundelt, dat alle kleuren (golflengtes) op hetzelfde punt samen komen. Fluoriet lenzen en lenzen met een bijzondere (asferische) vorm zijn hiervoor geschikt. Een bijkomend voordeel is dat objectieven met dit soort lenzen lichter zijn. Toch is er ook een nadeel. De lenzen zijn lastig te produceren, waardoor de objectieven snel duurder worden.
In de nabewerking kunnen we ook iets doen om CA’s te verminderen. In het kopje ‘lens correction’ in Lightroom of Camera Raw, kun je het hokje ‘reduce chromatic aberration’ aanvinken. Dit effect is ook nog te versterken, maar weet dat je de scherpte van de details wel iets vermindert.
Gebruiken?
Als je vindt dat kleurschifting een esthetische waarde biedt in jouw werk, kun je er mee experimenteren. Anders kun je het beter niet in je werk laten, omdat deze felle kleuren afleiden van je onderwerp.
3. Coma
Wat is het effect?
Bij comatische aberratie (coma) veranderen heldere lichtpuntjes in strepen of ze krijgen vreemde vormen die nog het meest lijken op de staart van een komeet. Coma is het meest zichtbaar buiten het midden van het beeld en treedt vooral op bij nacht- en astrofotografie.
Ontstaan
Coma is een probleem dat ontstaat doordat het licht van een kleine, heldere lichtbron breekt onder een grote hoek. Daarom is het vaak zichtbaar bij groothoek objectieven, in combinatie met puntvormige lichtbronnen zoals sterren en straatverlichting op afstand.
Voorkomen of genezen
Coma is helaas met huidige software nagenoeg niet weg te halen, maar door het diafragma te knijpen, kun je deze afwijking aanzienlijk verminderen.
Er worden objectieven geproduceerd die een combinatie aan verschillende elementen bevatten om het effect van coma te minimaliseren. Deze objectieven zijn om die reden ook prijzig en relatief zwaar. Kijk op vergelijkingssites voor specifieke voor- en tegenargumenten voor veel beschikbare objectieven. Onderaan het artikel vindt je handige opsomming van websites.
Gebruiken?
Even geen inhoud in de spaarpot voor een nieuw objectief? Of wil je met de groothoek per sé met een volledig open diafragma fotograferen voor de grootste lichtopbrengst? Dan is deze lensfout onoverkomelijk en een kwestie van accepteren.
4. Vervorming
Wat is het effect?
De volgende afwijking is bij sommige objectieven direct opvallend. Vervorming van het beeld treedt op drie manieren op: tonvormige vervorming (barrel distortion), kussenvormige vervorming (pincushion distortion) en een combinatie van beiden; complexe vervorming (mustache distortion). Bij de meeste zoomobjectieven is het effect aan de uiteinden van het zoombereik het grootst: Tonvormige vervorming aan de groothoek zijde en kussenvormige vervorming aan de tele zijde.
Vooral in architectuur fotografie, maar ook bij portretten en bij landschappen met een vlakke horizon is het effect overduidelijk. Vervormingen zorgen ervoor dat rechte lijnen krom worden. Niet alleen zoomobjectieven kennen dit probleem. Ook primes hebben in sommige gevallen zeer complexe vervorming, die afzichtelijk is als het onderwerp voor onze ogen recht of geometrisch zou moeten zijn. Gelukkig is er in de nabewerking van alles aan te doen. Maar eerst kijken we hoe dit probleem ontstaat.
Ontstaan
Het binnenkomende licht gaat door allerlei soorten glas om het tot slot omgekeerd op de sensor of film te projecteren. Het licht dat daarbij vanuit verschillende hoeken binnen. Licht uit de ene hoek, legt een langere afstand af dan het binnenkomende licht uit een andere hoek. Daardoor komt het licht niet allemaal tegelijk aan. Het resultaat zien we als vervorming van het beeld.
Voorkomen of genezen
De software die bij camera´s wordt geleverd (zoals CaptureNX, Digital Photo Professional) is vaak uitgerust met een module om vervorming te verhelpen. Adobe Camera Raw en Lightroom, maar ook DxO OpticsPro hebben goede profielen ingebakken om de meeste vervorming effectief te verwijderen. Is het objectief voor de software onbekend? OpticsPro vraagt je direct om het ontbrekende profiel te downloaden en je kunt de Adobe Lens Profile Downloader gebruiken om extra profielen van zowel Adobe als gebruikersprofielen te downloaden.
Gebruiken?
Vervorming is in sommige gevallen effectief te gebruiken. Denk aan een landschap met bergen aan de horizon. Door een groothoek te gebruiken, worden de bergen een stuk kleiner dan wij zelf zien. Er is een truc om bergen weer groter te maken. Plaats de camera in de portret-stand en zet de bergen eens aan de bovenzijde van het frame. Dankzij de tonvormige vervorming worden de bergen opgerekt; ze lijken weer hoger dan dat je ze in het midden zou plaatsen.
5. Vignet
Wat is het effect?
Een geleidelijke, donkere rand om de foto kennen we in de fotografie als een vignet; een lensfout waarbij het midden lichter is dan de randen.
Ontstaan
Licht dat onder een hoek het objectief binnenkomt, wordt deels geblokkeerd door de behuizing. Om deze reden dragen filters bij aan de intensiteit van het vignet. Maar er is nog een reden voor het ontstaan. Licht doet er langer over om via de randen door het objectief te reizen dan licht dat op de as van het objectief binnenkomt. Dit effect is vooral bij groothoeken goed waarneembaar.
Voorkomen of genezen
Ook hier is het antwoord wederom: knijp het diafragma. Verklein de opening met 2 stops om het effect van het vignet te verminderen.
Genezen is ook een optie. In de nabewerking kun je een vignet verwijderen. Kijk bij Lightroom onder het kopje Lens Corrections > Profile. Maar pas op: Het verwijderen van een vignet is het eigenlijk het helderder maken van de randen. Daardoor worden andere onzuiverheden extra zichtbaar en verhoog je de ruis.
Gebruiken?
Hoewel smaakafhankelijk, is een vignet waarschijnlijk de meest bruikbare afwijking die een objectief kan hebben. Een vignet is inzetbaar als een manier om de aandacht van de kijker te vestigen in het midden van het frame. Sterker nog, een kunstmatig vignet wordt vaak bij de nabewerking toegevoegd om hetzelfde te bereiken.
6. Diffractie
Wat is het effect?
We hebben het vaak gehad over het verkleinen van de diafragma opening om lensfouten te verminderen. Maar diffractie zorgt ervoor dat er een limiet zit aan wat we met het diafragma kunnen doen om eerder genoemde fouten te verminderen. Diffractie zien we terug als onscherpte. Misschien niet direct in de zoeker of op liveview, maar als je digitaal inzoomt op de genomen foto, zie je het verschil.
Ontstaan
Het effect van diffractie zien we door een flink gesloten diafragma. Terug naar de natuurkunde. Fotonen gedragen zich als een golf (de elementere deeltjes, die verantwoordelijk zijn voor licht en daarmee ons zicht). Als een golf een rand of opening tegenkomt, dan heeft die golf de neiging om langs die rand te buigen. Het diafragma is een rand waarlangs het gebogen licht op de sensor terecht komt.
Diffractie treedt meestal op vanaf F 8 of F 11, maar is afhankelijk van de grootte van de elementen (photosites) op de sensor. Meestal is een diafragma opening van F 22 het punt waarop diffractie zwaarder weegt dan andere lensfouten.
Voorkomen of genezen
Hoe groter de diafragma opening, des te minder diffractie er optreedt. Tegengesteld dus aan het voorkomen van andere lensfouten. En zo komen we uit op de Sweet Spot van een objectief; het punt waarop de minste lensfouten optreden.
In de nabewerking is er slechts één optie om diffractie te verminderen; kunstmatig verscherpen. Doe dit overigens selectief en met mate. Vooral bij overgangen met een hoog contrast, ziet deze verscherping er onnatuurlijk uit.
Gebruiken?
Bij pinhole fotografie draait het om de balans tussen scherptediepte, diffractie en belichting. Omdat er geen lens wordt gebruikt om het beeld scherp te krijgen, wordt een minuscuul gaatje gebruikt om het binnenkomende licht te focussen. In feite is daardoor het hele beeld even onscherp.
7. Resolutie verlies
Tot slot is er nog het verlies van resolutie. Of: het verlies van vermogen om het binnenkomende licht scherp op de sensor te krijgen (niet te verwarren met de resolutie van de sensor). Dit is een lensfout die optreedt dankzij een combinatie van alle bovenstaande fouten. Ook filters als UV-filters verminderen de resolutie van het objectief. Minder glas en elementen van een hogere kwaliteit glas, zorgen effectief voor een hogere resolutie.
Op vergelijkingssites voor objectieven zie je wel eens staafdiagrammen met de resolutie van het beeld bij verschillende F-stops staan. Zogenaamde MTF50 diagrammen. ‘Scherpe’ objectieven scoren hierbij hoog op verschillende F-stops. Er is een sterke relatie tussen de scores op het MTF50 diagram en de prijs van een objectief op hetzelfde brandpunt. Let daarop bij de aanschaf van een nieuw objectief.
Het perfecte objectief bestaat niet; er is altijd een concessie. Daarom zijn er ook zoveel objectieven op de markt.
8. Kijk en vergelijk
Speciaal voor het vergelijken van objectieven heeft Zoom.nl een lijst samengesteld met sites waar er onafhankelijke test worden gepubliceerd. Handig voor de aanschaf van dat nieuwe glas.
http://www.dxomark.com/lenses
http://www.photozone.de/all-tests
http://www.cameralabs.com/lenses/Latest_DSLR_Lens_reviews.shtml
http://www.dpreview.com/lensreviews/
http://www.the-digital-picture.com/Reviews/
http://www.lenstip.com/lenses.html
