Redactie
8 november 2013, 18:20
Eén van de grootste geheimen van de landschapsfotograaf, zijn de filters die hij gebruikt. Marcel van Balkom vertelt je welke filters je kunt inzetten en geeft praktische tips.
Je kent het probleem vast wel, je staat in een mooi landschap op een goed moment en je krijgt het beeld wat je ziet niet vertaald naar een digitaal beeld. Het menselijk oog heeft een enorm dynamisch bereik ten opzichte van onze digitale camera. Het beperkte dynamisch bereik van onze spiegelreflexcamera zorgt ervoor dat we het beeld niet kunnen registreren zoals we het zien. Het is op dat moment niet mogelijk om een uitgebalanceerde belichting te verkrijgen waar zowel de lichte als de donkere delen genoeg details hebben. Om dit probleem te omzeilen gebruikt de landschapsfotograaf bijvoorbeeld HDR opnames maar je kan ook filters inzetten. Door bijvoorbeeld een grijsverloopfilter in te zetten is het niet meer nodig een compromis te vinden tussen uitgebeten luchten en diepe zwarte schaduwen.
Filters zijn er in diverse kleuren, gradaties etc. Elke situatie vereist een specifiek filter.
Compromis
In de fotografie heb je vaak te maken met compromissen. Dit komt bijvoorbeeld duidelijk naar voren als je op een mooie zonnige dag een boom die in de schaduw staat fotografeert en ook die mooie blauwe lucht wilt meepakken. In de praktijk zal de lucht wit uitbijten als je de belichting instelt op de boom of de boom erg donker worden als je de belichting instelt op de lucht. Door ergens in het midden te gaan zitten met de belichtingsinstelling behoud je een gedeelte detail in de boom en een gedeelte detail in de lucht. Het blijft echter een compromis en je zal nooit komen tot een opname waarbij de belichting optimaal is. Dit is precies het probleem waar de landschapsfotograaf vaak tegen aanloopt, maar zelden zal het dynamisch bereik qua licht passen of overeenkomen dat het bereik van de camera.
Vandaar dat een landschapsfotograaf de beschikking heeft over een set filters om in elke situatie de gewenste opname te kunnen maken. Door bijvoorbeeld een grijsverloopfilter (gradual ND) in te zetten is het niet meer nodig een compromis te vinden tussen uitgebeten luchten en diepe zwarte schaduwen. Het filter houd het licht tegen in de lichte delen en zorgt ervoor dat de donkere delen beter doortekend zijn, je brengt hiermee de lichte en donkere delen binnen het dynamisch bereik van je camera.
Er zijn diverse filtersystemen op de markt van diverse fabrikanten zoals Cokin, Stealth Gear, Lee. Daarbij zijn er filters van allerlei pluimage, het formaat van de filter kan verschillen, je hebt schuiffilters en vaste schroeffilters, daarnaast heeft elk filter een bepaalde doelstelling en functie. Belangrijk om te weten is dat een filter ook negatieve invloeden heeft, een filter zal namelijk altijd scherpte kosten en houdt het ook licht tegen. Daarnaast kan een filter extra flairs en goasting veroorzaken, je moet je dus altijd afvragen of de toegevoegde waarde van het filter de nadelen overtreft.
TIP Een filter dat volgens mij nooit een toegevoegde waarde heeft is het UV filter. Dit filter wordt vaak gebruikt ter bescherming van een objectief maar heeft altijd meer nadelen als voordelen. Zo kun je beter de zonnekap gebruiken ter bescherming. (alleen in extreme gevallen kan een UV filter helpen tegen vocht of zand en overtreffen de voordelen de nadelen van dit filter : scherpte verlies, licht verlies, extra flair, goasting).
Voor deze opname heb ik een 3-stops ND filter (Grijsfilter) gebruikt en een 2-stops hard-gradual ND (Grijsverloopfilter met harde overgang) gebruikt. Het 3-stops ND filter resulteert in een langere sluitertijd, het extra Gradual ND filter neemt licht weg in de lucht wat extra dramatiek geeft.
Soorten filters
Grijsfilter
Het grijsfilter wordt gebruikt om over heel het bereik licht weg te nemen wat vaak handig is als je een langere sluitertijd wilt verkrijgen. Deze filters zijn in verschillende gradaties en materialen verkrijgbaar waarbij de glazen varianten het beste uit de bus komen.
Grijsverloopfilter
Een grijsverloopfilter wordt gebruikt om plaatselijk licht weg te nemen in het beeld en wordt dan ook meestal gebruikt om licht weg te nemen in de lucht. Ook hier zijn verschillende gradaties beschikbaar en worden ze aangeboden met een snel verloop of vaag verloop. Het snel of niet snel verlopen van een grijsfilter bepaald de inzetbaarheid. Een snel verloop filter is bijvoorbeeld ideaal als het landschap geen objecten heeft die de horizon doorbreken zodat je tot aan de horizon het licht kan compenseren.
Kleurfilters
Kleurfilters worden gebruikt voor verschillende doeleinden. De belangrijkste toepassing is het corrigeren van kleur, het verhogen van het contrast en het bewerkstelligen van een bepaalde sfeer. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan het versterken van warme of koude tinten. Daarbij is het belangrijk te weten dat kleurfilters binnen de kleurenfotografie voornamelijk sfeerbepalend zijn waar men in zwart/wit fotografie kleurfilters gebruikt voor het manipuleren van de contrasten. Naast een technische doelstelling van filters zoals dat hierboven staat beschreven kunnen we ook filters gebruiken als artistieke toevoeging, je moet dan denken aan bijvoorbeeld een diffusiefilter dat plaatselijke onscherpte geeft wat in de opname functioneel wordt gebruikt.
TIP Omdat we tijdens het fotograferen van landschappen vaak gebruik maken van groothoekobjectieven is het belangrijk om te zorgen dat de filters en houder geen vignetering veroorzaken. De betere merken voorzien speciale groothoekringen om de houder op je objectief te monteren.
TIP De optische kwaliteit van het filtermateriaal en kleurechtheid van de filters erg belangrijk. Met name voor de verschillende grijsfilters is kleurechtheid belangrijk, de vaak goedkopere filters geven een magenta zweem die je natuurlijk wenst te vermijden. Deze magenta zweem is vaak erg lastig te verwijderen. De extra kosten voor een goede kwaliteit verdienen zich snel terug.
TIP Zorg dat je filters goed schoon zijn als je ze gebruikt. De meeste fabrikanten leveren hun filters in luxe opberg systemen om de filters te beschermen te krassen en vuil, gebruik deze zoveel mogelijk. Op deze manier voorkom je dat ze door de tas of je jas gaan slingeren en beschadigen wat meer lensflare kan veroorzaken!
TIP Het steeds op en afschroeven van adapterringen is lastig als je van lens wisselt. Ik heb voor mijn lenzen recent plastic kapjes gekocht die precies over de adapterring passen. Hiermee voorkom je dat het voorelement onbeschermd de tas in gaat of je eerst de adapter moet afschroeven om de lensdop te plaatsen.
TIP Indien je filters gebruikt in de regen dan is het raadzaam om met grote regelmaat te controleren of je filters nat zijn geworden, elke druppel is namelijk zichtbaar. Het is dus aan te raden om genoeg lensdoekjes mee te nemen. Deze lensdoekjes zijn overigens ook erg makkelijk als je met de rug in de zon fotografeert, in dat geval kan je het doekje gebruiken om “vals” licht uit je filters te houden door het doekje aan de bovenzijde over de filters te plaatsen.
TIP De filterhouders bevestig je op de lens door deze op een metalen adapterring te bevestigen. Zorg er voor dat je voor alle filtermaten/obectieven waarmee je filters gaat gebruiken een adapterring hebt. Zo heb ik 67, 72 en 77mm adapters voor al mijn lenzen van 17mm tot 200mm.
Voorbeelden van filtergebruik
Deze opname is gemaakt het gebruik van een grijsfilter om de sluitertijd iets te verlengen om een mooie glad wateroppervlak te verkrijgen maar met behoud van een doortekende lucht.
Deze opname is gemaakt met de zelfde setup als hierboven, echter gebruik ik hier ook een Mahogany filter (rood), verder is door het wijzigen van de witbalans deze kleurstelling verkregen.
Opnieuw dezelfde situatie, door het gebruik van een 10 stops grijsfilter is de sluitertijd extreem lang geworden wat resulteert in een dynamische opname waarbij de bewegende wolken een bijzonder diepte-effect geven.
Een aantal keer per jaar organiseer ik speciale workshops die helemaal toegespitst zijn op het gebruik van filters. Deze workshops zullen vinden plaats in diverse natuurgebieden in Nederland, hierbij moet U denken aan NP de Biesbosch, De Zeeuwse kust, NP de Hoge-Veluwe maar ook het prachtige waddengebied. Tijdens deze workshops leert U filters te gebruiken en zodoende meer te halen uit uw landschapsfoto’s, Houd www.natuurfoto.biz en www.marcelvanbalkom.nl in het oog voor de aankondiging van deze workshops en masterclasses.
Wie is deze auteur?Mijn naam is Marcel van Balkom. Als kleine jongen was ik altijd te vinden in mijn favoriete natuurgebied de Biesbosch (mijn eigen achtertuin zeg maar). Tijdens mijn jongere jaren was ik vooral bezig met tekenen en schilderen van roofvogels. Inmiddels heb ik mijn focus kunnen verleggen naar het fotograferen maar de voorliefde voor de natuur is gebleven. Sinds jaren ben ik gepassioneerd bezig met het fotograferen van de natuur. Regelmatig wordt mijn fotowerk gepubliceerd in diverse vooraanstaande natuur & foto-tijdschriften. Ook verzorg ik exposities, workshops, lezingen en heb ik diverse prijzen gewonnen met mijn natuurfoto’s, zoals de 1st prijs in Vara’s Vroege Vogels fotowedstrijd en de titiel Highly Commended bij de BWPA. Bekijk hier mijn website.
