Redactie Karin Wijma 26 juli 2016, 09:00
In deze blog legt Karin Wijma uit welke soorten portretverlichting er zijn en wat voor verschil ze maken.
Wil je alles leren over portretfotografie zoals belichting en werken in de studio? Bekijk dan onze Cursus Portretfotografie
Portretlicht
Ik ben niet goed in dingen onthouden. Persoonlijk vind ik het handiger om te begrijpen hoe iets werkt, zodat mijn chaotische geest toch nog de juiste keuzes kan maken. Zo ook wanneer ik met lichtopstellingen werk.
Meer leren?
Dit artikel is slechts een klein onderdeel van de uitgebreide fotografiecursussen die je kunt volgen op Zoom Academy. Bekijk het grote aanbod van online fotografiecursussen in de Zoom Academy en start direct met een Cursus Lightroom, Basiscursus Fotografie of een van de vele anderen!
Gemiddelde beoordeling: 8,5
“Erg tevreden. duidelijke uitleg en duidelijke video’s. Voordeel is ook dat je nog eens terug kan kijken. Ik kijk uit naar een volgende training.” – John R
In de portretfotografie bestaan een beperkt aantal verlichtingspatronen die telkens opnieuw gebruikt worden. Je kan een vast recept volgen om ze te maken (45º naar links op 2,20 meter hoogte), maar helaas brengt dit meestal niet de resultaten waar je naar op zoek bent. Lichaamslengte, grote neuzen, kleine neuzen, diep liggende ogen, holle of bolle wangen en andere gezichtskenmerken kunnen gemakkelijk roet in het eten gooien.
Daarbij kent iedere portretverlichting een tijd en een plaats. Denk bijvoorbeeld eens aan een portret van een baby of van een maffiabaas. Zou je ze op dezelfde manier verlichten? Dat kan wel, maar dan moet het wel bij je doelstelling passen. De makers van een zekere horrorfilm over een enge, roodharige pop hadden bijvoorbeeld een goede reden om hun pop in een kwaad daglicht te zetten.
Verlichtingspatronen
Voordat we verder gaan, kijken we eerst eens welke lichtpatronen we kunnen maken met één lichtbron. In figuur 1 zie je meest gebruikte verlichtingspatronen. Ik heb ze met hard flitslicht gefotografeerd, omdat de patronen op die manier het beste zichtbaar zijn, maar je kan zowel hard als zacht licht gebruiken. De patronen ontstaan door de lichtbron verticaal (in hoogte) en horizontaal (in een cirkel om het onderwerp heen) te verplaatsen. Hierover straks meer.
Vorm en sfeer
Licht is één van de meest bepalende elementen wanneer het de vorm en sfeer in je foto betreft. Als je de taal van het licht beheerst dan kan je er mee schrijven wat je wilt.
We zien in figuur 1 meteen grote verschillen in vorm en sfeer. De sfeer wordt een stuk diepzinniger, grimmiger en dramatischer naarmate de schaduw toeneemt. Je kan je voorstellen dat een lach in combinatie met heftige schaduw bijna kwaadaardig overkomt, terwijl hij op een foto zonder veel schaduw gewoon vriendelijk lijkt. Het vlakke licht is juist open, eerlijk en zelfs oppervlakkig. Er wordt niets voor de kijker verborgen.
Schaduwen spelen ook een zeer belangrijke rol in het onthullen van vormen.
Wanneer we beschikking hebben over verschillen in licht en donker dan kunnen onze hersenen een plat plaatje omzetten naar 3D. Hebben we dat niet, dan ervaren we een beeld als vlak. Een principe dat overigens voor alle soorten fotografie geldt. Ongeacht of je landschappen, macro’s of portretten maakt. Kijk maar eens naar de cirkels in figuur 2.
Vlakke verlichting
Kijken we gewapend met deze kennis naar de vlakke verlichting in figuur 1 dan begrijpen we meteen waar de naam vandaan komt. Onder de kin en neus kunnen we nauwelijks schaduwen waarnemen. Ook aan de zijkanten van het gezicht is de schaduw minimaal.
Vlakke verlichting is geen officieel verlichtingspatroon, maar ik moet het toch meenemen in dit verhaal. Het wordt immers door vele mensen toegepast ,wanneer ze de cameraflitser gebruiken. Dit type licht ontstaat wanneer de lichtbron uit dezelfde hoek komt als de camera.
Doordat het vlakke licht nauwelijks schaduwen opzij of naar beneden veroorzaakt is vlakke verlichting geschikt voor mensen met bijvoorbeeld een kromme neus of pukkels. De schaduwen zullen niks verraden. Toch zou ik in dit geval zelf altijd kiezen voor paramountverlichting (uitleg volgt). Vlak licht is namelijk ook saai, vormloos en niet mysterieus.
In tegenstelling tot vlak licht zijn de overige patronen daadwerkelijk herkenbaar aan hun vorm op het gezicht. Ongeacht waar de fotograaf zelf staat.
Spookverlichting
Spookverlichting ontstaat wanneer we de lichtbron verplaatsen naar beneden. Zodra het midden van je lichtbron (dus ook het midden van je softbox) onder oogniveau komt, wordt het licht spookachtig. Uitstekende delen van het gezicht zoals jukbeenderen en de bovenkant van de neus worden nu donkerder dan de onderkant van de kin, neus, en wenkbrauwboog.
In de natuur zijn we gewend dat licht van boven naar beneden komt. De zon en de maan lichten onze kin en neuzen nooit van onder op als we zelf rechtop staan. Spooklicht maakt mensen dan ook ongemakkelijk. We weten instinctief dat er iets niet klopt. De sfeer die spooklicht uitademt is onnatuurlijk en eng.
Paramountverlichting
Paramountverlichting werd veel gebruikt in het oude Hollywood waar de artiesten letterlijk in de spotlights gezet werden. Harde spotlights zijn onontbeerlijk voor het bereiken van die ouderwetse sfeer in je foto’s.
Paramountverlichting komt recht van voren, maar de lichtbron is in dit geval omhoog verplaatst. We kunnen zien dat het licht van boven komt, omdat er duidelijke schaduwen te zien zijn onder de kin, neus en jukbeenderen en in de oogkassen. We kunnen ook juist hooglichten zien; boven op de neus, op de onderlip, op de jukbeenderen. Dit type licht benadrukt de kaaklijn en geeft de indruk van hogere jukbeenderen. Dat het licht recht voor het model staat, wordt duidelijk doordat de schaduw van de neus perfect in het midden van het gezicht valt.
Zie hieronder enkele voorbeelden van paramountverlichting:
Hoe weten we nou hoe hoog we onze lamp moeten zetten? Daarvoor kijken we eerst naar de lengte van de schaduw van de neus. Een lange schaduw wekt de indruk dat de neus groot is. Wil je dat? De schaduw van de neus moet zeker de bovenlip niet raken, dat trekt aandacht en is zonde van de mooie vorm van het filtrum.
Een wipneus kan door zijn korte schaduw een hoger geplaatste lichtbron verdragen dan een grote neus. Over het algemeen geldt: hoe meer schaduw, hoe meer drama.
Een ander punt van aandacht is de schaduw onder de kin. Zorg dat het gebied direct onder de kin geen licht krijgt. Vooral bij een zwakke kin of een onderkin is het opletten geblazen.
De ogen vormen het laatste criterium. Ogen zonder lichtpuntjes komen levenloos over. Als de lichtbron te hoog staat dan zullen er geen lichtpuntjes meer te zien zijn. Diep liggende ogen verliezen het lichtpuntje veel eerder dan ogen die meer aan de oppervlakte liggen. In figuur 6 zie je duidelijke lichtjes in de ogen. De levende beelden in figuur 8 lijken nog minder levendig doordat hun ogen donker zijn.
Lusverlichting
Lusverlichting is het eerste lichtpatroon waarbij we onze lichtbron naar de zijkant bewegen. Zodoende krijgen de schaduwen op het gezicht een zijwaartse component. Kromme neuzen worden hierdoor wat zichtbaarder. Zie hieronder een paar voorbeelden:
Om de lamp in de goede positie te plaatsen, kijken we eerst weer naar de schaduw van de neus. Idealiter loopt deze met de lachlijn mee naar beneden in de richting van de hoek van de mond. Hij raakt de mondhoek echter niet. We zorgen ervoor dat de schaduw van de neus de schaduw van de wang niet raakt. De neusbrug zal ook een schaduw geven. Belangrijk is dat deze schaduw niet voorbij de binnenste ooghoek komt.
Er geldt verticaal gezien nog steeds dat we lichtpuntjes in de ogen willen zien en dat de schaduw van de neus niet doorloopt tot aan de lip. Als je de lichtbron te laag plaatst dan zal je zien dat de schaduw van de neus opzij of zelfs iets omhoog begint te lopen. Je krijgt dan weer spookverlichting.
Lusverlichting voegt veel vorm aan een gezicht toe, zonder dat het qua sfeer te grimmig is. Een vriendelijke lach op het gezicht is met dit lichtpatroon geoorloofd. Dit lichtpatroon maakt met haar schaduwwerking het gezicht iets slanker. Lichte delen van een foto trekken de aandacht van de kijker. Twee lichte wangen lijken dus breder dan één lichte wang.
Bij het kiezen van je lichtpatroon is het zaak om rekening te houden met de vorm van het gezicht van je model. Lang, hartvormig, rond, vierkant; het doel is om zoveel mogelijk naar ovaal toe te werken. Bij mannen komt daar nog bij dat ze hoekige, sterke kaaklijnen mogen hebben.
Rembrandtverlichting
Voor een Rembrandverlichting plaats je de lichtbron zodanig ver omhoog en opzij dat de schaduw van de neus doorloopt tot de mondhoek en dat hij de schaduw van de wang raakt. Er blijft dan nog een klein, kenmerkend, licht driehoekje over op de wang aan de donkere kant. De ogen mogen weer een lichtpuntje hebben.
Rembrandtverlichting is een vrij dramatisch type verlichting. Het past normaal gesproken niet bij een vrolijk portret, maar eerder bij een stemmig of serieus portret. Het gaat zelfs zover dat dit type belichting als meer geschikt voor mannen dan voor vrouwen wordt gezien. Schijn dit licht op een boosaardige pop en je hebt de cover van Child’s play deel 2.
Gesplitste verlichting
Om tot gesplitste verlichting te komen, moeten we de lamp nog verder horizontaal verplaatsen, totdat één kant van het gezicht geheel in duisternis gehuld is. Het gezicht is letterlijk in tweeën gesplitst. Gesplitste verlichting is leuk voor geheim agenten, duistere types, maar ook voor een Beatles album cover.
Lichte of donkere kant
De fotograaf kan ervoor kiezen om de beschreven patronen recht van voren, vanaf de lichte kant of vanaf de schaduwkant te fotograferen. Fotograferen aan de lichte kant zal het gezicht volume geven terwijl de schaduwkant zal juist afslanken.
Natuurlijke belichting
Tot zover portretverlichting met één lamp. Meer weten over het gebruik van licht bij portretfotografie? Lees ook mijn eerste blog over het gebruik van natuurlijk licht.
