Redactie
31 augustus 2016, 13:00
De technologie rond fotografie heeft zich in de afgelopen jaren razendsnel ontwikkelt. Ook in de continu verlichting waarin LED verlichting snel oprukt. Maar waar moet je op letten bij LED verlichting? En wat gebeurt er als je LED-technologie combineert met een veel oudere technologie: de Fresnel lens? Blogger Erik Keulers zocht het uit én nam de proef op de som!
Helemaal van deze tijd: Er zijn LED’s en LED’s
Wie tegenwoordig Googled op de woorden “fotografie” en “LED” struikelt over het aanbod aan continu-licht lampen in alle soorten en maten en in alle prijsklassen. Van kleine panelen tot bijzonder inventieve lampen en van een paar tientjes tot duizende euro’s. Maar waar moet je beginnen moet zoeken? Daarvoor is het in de eerste plaats van belang om te weten op welke manier de kwaliteit van een LED duidelijk kan worden gemaakt. En daar komt, hoewel het niet mij favoriet is, een stuk technische uitleg bij kijken.
De meesten van ons kijken naar de lichttemperatuur van de verlichting. Dat is uiteraard belangrijk, maar daar is ook de eerste schifting. Zo zijn er LED lampen die één kleurtemperatuur kunnen uitstralen en er zijn LED lampen die tussen twee kleurtemperaturen traploos ingesteld kunnen worden. Deze laatste LED’s hebben het voordeel dat je je continue lichtbron dus kunt aanpassen aan de sfeer van je omgeving en van je foto. Wil je geler licht of juist witter licht? Het is allebei mogelijk.
De kleurtemperatuur is echter niet het enige dat telt, integendeel. Natuurlijk licht wordt uit een spectrum van kleuren opgebouwd. Denk aan een regenboog met zijn kleurschakeringen. Hoe beter een lamp het kleurenspectrum van natuurlijk licht benaderd, hoe meer details er in een foto zichtbaar zijn. Een gewone spaarlamp, TL-verlichting of spiraalbulb’s benadert dat spectrum slecht, er zijn slechts enkele kleurpiekjes. Hetzelfde geldt voor LED’s. Goedkope LED’s wijken sterk af van het natuurlijke spectrum, terwijl duurdere LED’s het spectrum nagenoeg weten te benaderen ookal hebben ze dezelfde kleurtemperatuur. Om de kwaliteit van licht aan te kunnen geven is er een meeteenheid, de kleurweergave-index: CRI (Color Rendering Index). Deze schaal gaat van 0 tot 100 waarbij 100 het beste is, bijvoorbeeld onze zon.
Bij goedkope LED’s zal de CRI waarde ergens rond de 60 of 70 liggen, terwijl de beste LED’s ruim boven de 90 scoren. Bij die laatste score benadert het licht vrijwel het natuurlijke spectrum dat de zon uitstraald. Hoe hoger de CRI, hoe beter de resultaten voor fotografen en filmen. En als een kleur niet is vastgelegd door de camera kan deze ook niet worden terug gehaald met de geafancerde software van tegenwoordig, het is er simpel weg niet.
Figuur 1: Het verschil bij verschillende CRI-waarden is wanneer ze naast elkaar worden gezet goed zichtbaar. (foto: ledlampenvoordeel)
Een laatste punt om te onthouden is dat goedkopere LED’s na verloop van tijd verkleuren en daardoor gaan afwijken van hun oorspronkelijke kleurtemperatuur.
Conclusie is dus dat de hoogstpresterende LED-lampen de beste kwaliteit leveren, maar je verwachtte het al, ze zijn dus het duurste. Koop uiteindelijk de beste lampen die je kunt betalen en vergelijk vooraf niet alleen de lichttemperatuur, maar ook de CRI-waarde.
Bulkend van historie: de Fresnel lamp
Vele malen ouder, uit de 19e eeuw, is de Fresnel lens. Een lens, die is opgebouwd uit ringen van glass, die in dikte variëren. Vergelijk het als een boom, met jaarringen. Het voordeel ten opzichte van een gewone lens is dat enerzijds het gewicht lager is, er zit alleen glas waar het moet zitten, en door de opbouw van de ringen is de lichtintensiteit gelijkmatig over het hele gebied dat verlicht wordt.
Foto 2: De Fresnellens wordt veel gebruikt in vuurtorens, zoals hier in Chassiron. (Foto: coenjaerts)
Foto 3: Doorsnede van een fresnellens.
Fresnellenzen werden in eerste instantie en worden nog steeds gebruikt in vuurtorens. Wie een vuurtorenlicht heeft gezien zal de cirkelvormige opbouw van de lamp direkt herkennen. De lampen zijn echter ook al decennia lang bijzonder populair in theaters en in filmstudio’s. Voor dit laatste doel zijn de fresnellenzen beweegbaar gemaakt ten opzichte van de lichtbron. Zo kan een lichtbundel of een bredere verlichting worden verkregen. Fresnellenzen worden gemaakt van glas of tegenwoordig ook van kunststof. De kwaliteit van de laatsten is echter een stuk lager.
Foto 4: Fotografie in Hollywood stijl met Fresnel lamp (foto: Alan Weissman voor Lupo.it)
Hollywoodfotografen maakten in de eerste helft van de vorige eeuw vaak gebruik van de fresnellamp. Het leidde tot portretten met harde, duidelijke schaduwen, door de lichtbundeling uit de lens. Wordt de bundel verbreed, dan verdwijnt ook de harde schaduw uit het portret maar de lichtval blijft over het hele verlichte gebied constant. En dat is uiteraard een groot voordeel.
Oud en nieuw bij elkaar: de LUPO Dayled 650 Dual Color
De Italiaanse fabrikant LUPO bouwt als sinds de jaren dertig van de vorige eeuw lampen voor de foto- en filmindustrie. Een van hun meest recente aanwinsten combineert oud en nieuw: de fresnellamp, maar dan uitgerust met zeer hoogwaardige LED’s, met een kleurtemperatuur die kan worden ingesteld tussen 3200 en 5600 Kelvin en een CRI van 92 en 97. De lampen zijn er in drie sterktes, vergelijkbaar met halogeenlampen van 650 Watt, 1000 Watt en 2000 Watt. Het verbruik is dankzij de LED’s echter maar 1/10 ten opzichte van een halogeen lamp, 65 Watt voor de Dayled 650. Net als bij de oudere Fresnellampen, kan de positie van de lens worden aangepast ten opzichte van de lichtbron. De lens is van glas en heeft een doorsnede van 12cm, desondanks weegt de lamp maar 2,5 kilogram. De bediening is simpel: een knop voor de afstand lens-lichtbron, een knop voor de kleurtemperatuur en twee drukknoppen om de lamp te dimmen. Een klein LED-scherm geeft de lichttemperatuur of de dimstand aan. De lampen werken op stroom, maar kunnen ook met een accu uitgerust worden en werken dan ca. 2,5 uur op één accu. De lamp is standaard voorzien van kleppen, om het licht verder te kunnen regelen. De kosten van de lamp in deze uitvoering: 1.125 euro. De single color variant is ongeveer 200 euro goedkoper.
Foto 5: De LUPO Dayled 650 Dual Color
Nieuw, maar ook van deze tijd? De LUPO Dayled 650 Dual Color getest
Sinds begin van dit jaar werk ik aan een langdurig fotoproject. Ik fotografeer studenten van Codarts Circus Arts in Rotterdam in hun lange weg om hun droom, circusartiest worden, waar te maken. Ik volg hen daarvoor tijdens hun opleiding, maar ik portetteer hen ook. Een mooie gelegenheid om de LUPO Dayled uit te proberen. Is een Fresnellamp, weliswaar in een volledig nieuw jasje, nog steeds een mooie belichtingsbron in het digitale tijdperk? Of is het een relikwie uit het rijke Hollywoodverleden.
Mijn eerste les trek ik uit de eerste avond, wanneer ik de lamp indoor wil gebruiken. Ondanks het feit dat de verlichting uit is, is er nog te veel licht van buitenaf in de ruimte waar ik wil werken. Daardoor is de schaduwwerking, waar de Fresnellamp zo beroemd om is, nauwelijks te zien. Om die reden staak ik de eerste poging al snel.
Foto 6: Een eenvoudige bank buiten het Codarts-gebouw blijkt een prima locatie. De fresnel-lichtbundel zorgt voor een scherpe afbakening tussen licht en donker. (Artiest: Lauren Cook, Foto: Erik Keulers)
De tweede poging, een avond later, pakt een stuk beter uit. Ik heb een bank gevonden voor de ingang van de opleiding, waar studenten tussen de lessen door even kunnen uitpuffen. ’s Avonds in het donker richt ik de LUPO Dayled op de bank, met daarachter een groenige muur en nu zie ik, ondanks dat ik buiten ben, wel direkt de potentie van de lamp. Door de LAMP te regelen ontstaat een mooie ronde lichtbron, die ik qua kleurtemperatuur regel naar een niveau waarvan ik vind dat licht en omgeving bij elkaar passen en waarbij de studenten een natuurlijke huidskleur hebben. Het verschil tussen licht en donker is met deze lamp groot, zo groot dat een stalen prullenbak, direkt naast de bank, niet meer zichtbaar is op de foto’s. De harde schaduwen zijn dat wel en zij maken de foto’s bijzonder.
Foto 7: Op de foto met de jongleerkegels. (Artiest: Sophia Oltmanns, Foto: Erik Keulers)
Met de kleppen regel ik het belichte gebied tot in de finesses, iets wat met andere lampen en ook flitsers vaak veel moeilijker is. Ik kan dus feitelijk van een locatie die normaal weinig uitstraling heeft met het gebruik van deze ene lamp een bijzondere fotoset maken. En dat is indrukwekkend. De prijs van de lamp is dat ook, al zijn de vergelijkbare lampen van concurrent Arri ongeveer twee maal zo duur. Maar voor de fotograaf die graag in film noir stijl werkt, of de fotograaf die graag filmt en fotografeert met dezelfde belichting op zijn set kan deze investering meer dan de moeite waard zijn. Ik ben in ieder geval onder de indruk van de LUPO Dayled 650 dual color, zeker wetende dat ik de foto’s op deze avond heb gemaakt met een lamp die “slechts” zeventig procent van zijn vermogen gebruikte.
Foto 8: Bij de van messen voorziene diabolo hoor t een donkere uitstraling. (Artiest: Stefan Bauer, Foto: Erik Keulers)
Foto 9: Opnieuw Stefan met de diabolo, maar nu met de diabolo in beweging. (Artiest: Stefan Bauer, Foto: Erik Keulers)
Met speciale dank aan FotoFlits.com voor het ter beschikking stellen van de LUPO apparatuur, Codarts Circus Arts Rotterdam en natuurlijk de studenten Lauren, Sophia, Stephan en David.
Foto 10: De Fresnellamp leent zich ook prima voor half-body portretten. (Artiest: David Eisele, Foto: Erik Keulers)
Foto 11: De artiesten in de afsluitende groepsfoto (Foto: Erik Keulers)
Deze blog is mogelijk dank zij de medewerking van FotoFlits.com, Codarts Circus School en natuurlijk Lauren, Sophia, Stefan en David.
