Introductie in de vogelfotografie

9 oktober 2013, 15:40

In tijdschriften, boeken en op internet komen de meest wonderbaarlijke opnames van vogels voorbij en vogelfotografie lijkt simpel. Als je zelf aan de slag gaat, kom je er snel achter dat deze vorm van fotografie nog niet zo gemakkelijk is. Marcel van Balkom helpt je graag op weg met deze introductie en tips. 


Een opname waarmee ik een aantal nationale en internationale prijzen heb gewonnen. Gemaakt tijdens een fotoreis naar Bass Rock. Een moment waar alle elementen samenkomen. Deze opname is gemaakt op volle zee die erg rustig was die dag. Lichte mist zorgde voor heel mooi en diffuus licht. Een beetje geluk natuurlijk maar dat dwing je af door daar op dat moment te zijn.

Wat houdt vogelfotografie in?

Een bijzondere opname van een vogel is niet zomaar gemaakt. Dat eist enig inzicht en kennis van het gebruikte materiaal, compositieregels etc. Naast deze fotografische kennis is het ook belangrijk om je onderwerp te leren kennen. Is het een standvogel of is het een trekvogel, in welke habitat leeft de vogel en hoe herken ik het geluid of gedrag van de vogel. 
Veel van deze informatie is te vinden in vogelgidsen en er zijn zelfs naslagwerken met geluidsdragers die je naast de benodigde informatie ook voorzien van geluidsfragmenten. Ben je meer geïnteresseerd in bepaalde groepen vogels, zoals watervogels, roofvogels of zangvogels, raadpleeg dan de beschikbare literatuur die speciaal aan deze soorten gewijd is. Op internet vind je een schat aan informatie over alle mogelijke vogels die je in de natuur tegenkomt.

Kennis over je onderwerp is in de vogelfotografie onontbeerlijk


Het observeren van vogels is ook erg belangrijk, want tijdens het kijken naar vogels leer je erg veel over hun gedrag. Behoudens een fotocamera en een goede lens is een goede hoogwaardige kijker ook een must voor de serieuze vogelfotograaf! Als je hem observeert geeft de vogel kostbare informatie prijs over zijn leefomgeving en gewoontes. Deze informatie is erg waardevol en geeft je inzicht in welk gedrag bijzonder is om te fotograferen. Al deze informatie zal je verder helpen in je fotosessies om bijzondere momenten te vereeuwigen en een soort te typeren in een enkele foto. 

Elke biotoop kenmerkt zijn eigen specifieke vogelsoorten. Verzamel zoveel mogelijk informatie over een bepaald gebied dat je bezoekt. Deze kennis zal je helpen een bepaalde soort te vinden en te fotograferen. Indien je niet op soorten concentreert is het verstandig om je een bepaald gebied eigen te maken en je te concentreren op de soorten die er voorkomen. Een opstapje en Bron van informatie is bijvoorbeeld de beheerder van een dergelijk gebied of websites zoals www.waarnemingen.be

Een vogel die iedere vogelfotograaf graag fotografeert is de ijsvogel. Met deze opname heb ik geprobeerd het aanvliegmoment to fotograferen. Deze is nog gemaakt met de Canon EOS 30D met een max. van 3 beelden per sec. Ik heb erg veel tijd (ong. 3 maanden) in de vogelhut doorgebracht om deze opname te maken.

Hoe begin je met vogelfotografie?

Nu lijkt dit alles erg complex maar begin simpel, en leg de lat niet te hoog, begin bijvoorbeeld eens in je eigen tuin of park met het fotograferen van tuinvogels. Hang eens wat vetbollen in je tuin of maak een voertafel van verschillende zaden of zonnepitten en je zult versteld staan hoeveel vogelsoorten er voorkomen in je eigen tuin.

Observeer, fotografeer en leer van je fouten

Daarnaast zijn deze vogels vaak minder schuw en vormen een mooi onderwerp om deze prachtige vorm van fotografie te oefenen.
Eventueel kan je gebruikmaken van een aantal mooie takken om de vogels op te fotografen. Om vliegende vogels te fotograferen kan je denken aan meeuwen of eventueel de eenden uit het plaatselijke park. Oefening baart kunst en dat is ook zeker het geval bij vogelfotografie, Observeer, fotografeer en leer van je fouten. Verder worden er diverse workshops georganiseerd die vaak een goed begin zijn voor deze prachtige vorm van fotografie. Oefening baar kunst en uiteindelijk zal ook het beoogde resultaat daar zijn.

Welke materialen heb je nodig?

De lens


Voor natuurfotografie en in het bijzonder vogelfotografie is het gebruikte brandpunt erg belangrijk. Daarnaast hebben lichtsterke lenzen de voorkeur. Lichtsterke lenzen met grote brandpunten zijn vaak erg zwaar en enorm prijzig (prijzen van 9000 euro of meer zijn geen uitzondering). Op enkele uitzonderingen na gebruikt men meestal vaste brandpunten ook wel prime lenzen genoemd. Een prime lens is minder flexibel maar de scherpte en beeldkwaliteit zijn onovertroffen.

Een telelens vanaf 300mm is bruikbaar al moet je dan vaak het onderwerp erg dicht benaderen, wat voor het rendement en het verstoren van het onderwerp minder gunstig is. Een lens met een brandpunt vanaf 400mm is goed bruikbaar en zijn verkrijgbaar in verschillende lichtsterktes respectievelijk prijzen verkrijgbaar. Bijvoorbeeld een 300mm F4.0 + 1.4Teleconverter of een 400mm F5.6 zijn verkrijgbaar voor prijzen die variëren tussen 1200 en 1500 euro. De meest gebruikte lens is een 500mm prime lens die veelal een maximale opening heeft van F4.0 en uitgerust is met beeldstabilisatie. Deze lens heeft een groot bereik is behoorlijk lichtsterk en is gering in gewicht en nog enigszins betaalbaar, al kan men voor dit bedrag ook al een leuke auto kopen. Zoomlenzen, zoals bijvoorbeeld een 80-400, zijn ook erg goed bruikbaar, ze zijn zelfs erg flexibel omdat je het brandpunt kan wijzigen tijdens het fotograferen maar je zult nooit de kwaliteit en snelheid van een prime lens halen.

Beeldstabilisatie

De meeste moderne telelenzen zijn tegenwoordig voorzien van beeldstabilisatie. Beeldstabilisatie bestaat uit twee bewegende lensdelen in de telelens, die ervoor zorgen dat de bewegingsonscherpte in de vorm van trillingen wordt gecompenseerd. (de beweging van het onderwerp worden niet gecorrigeerd) Lenzen met beeldstabilisatie vergroten de kans op scherpe foto’s en geven afhankelijk van het merk en type lens een aantal diafragmastops voordeel.

Tele-Converters
Bij gebruik van telelenzen kan men vaak afhankelijk van het merk en type objectief gebruik maken van tele-converters (of extender). Een lens met een brandpunt van bijvoorbeeld 300mm en een lichtsterke van F4.0 kan men met een tele-converter omtoveren naar een 420mm lens van F5.6. Men verlengt het brandpunt maar daarbij verliest men ook licht waardoor de lens ook een aantal stops verliest (Bij de 1.4 tele-converter is dat een diafragmastop, bij de 2.0 tele-converter is dat twee diafragmastops.) Verder moet men rekening houden een enkele lens of lens/conveter-combinatie niet de F5.6 te boven gaat want dan werkt de autofocus niet.

De camera
Voor vogelfotografie is de lens belangrijk en de camera van ondergeschikt belang. De belangrijkste eigenschappen van een goede camera voor natuurfotografie in het algemeen maar vogelfotografie in het bijzonder is de AF (autofocus). Een AF moet snel en trefzeker zijn. Een accurate AF stelt zelfs onder slechte lichtomstandigheden snel en goed scherp en zal minder ‘zoeken/hunten’ naar de juiste scherpstelling. Een andere belangrijke factor zijn de autofocus-velden , afhankelijk van de camera kunnen dit 5 sensoren zijn en voor de meer geavanceerde camera’s kan dit oplopen tot 45 sensoren. Daarbij is het belangrijk dat deze sensoren verspreid zijn over heel het beeld en zoveel mogelijk cross-type punten heeft en deze 
sensoren ook nog eens lichtsterk zijn zodat contrast verschillen goed worden verwerkt. Omdat we vaak te maken hebben met bewegende onderwerpen is de sluitertijd van groot belang, voor het verkrijgen van een “snelle” sluitertijd in mindere lichtomstandigheden schroeven we over het algemeen de ISO waarde omhoog. Het kan dus erg aangenaam zijn als je een camera hebt die bij hoge ISO waardes weinig of geen ruis produceert. 
De repetitie snelheid wordt ook vaak genoemd als een belangrijke factor. Voor het maken van een serie is dit zeker het geval maar niet noodzakelijk. 



Statief
Omdat vogelfotografen vaak gebruik maken van lange zware telelenzen is een goed statief noodzakelijk. Je kan vaak enkele beelden uit de hand schieten maar vaak neemt de vermoeidheid al snel de overhand. Ook tijdens mindere licht omstandigheden is een statief noodzakelijk. Statieven zijn er in allerlei soorten, materialen, maten en prijzen. Maar men kan stellen dat hoe zwaarder statief is hoe stabieler (waar zwaarder het aantal kilo’s vertegenwoordigt dat een statief kan dragen). Houd tijdens het kopen van een statief rekening met eventuele toekomstige wensen. Een kwalitatief goed statief koop je voor je leven en je kan beter een te zwaar statief kopen dan een te licht statief. 
Veel gebruikte merken zijn : Gitzo, Feisol en Manfrotto.

Naast een goed statief is ook de statiefkop erg belangrijk, Voor natuurfotografie gebruikt men vaak een vloeistofkop of schommelkop, waarbij de schommelkop de voorkeur geniet omwille van de flexibiliteit, mogelijkheden en reactiesnelheid. Veel gebruikte statiefkoppen zijn : Wimberley, Jobu, Feisol. Voor extra stabiliteit kan men ook gebruik maken van een lens-support, deze extra ondersteuning voor grote lenzen minimaliseert of sluit zelfs alle trillingen in de lensvoet uit wat invloed heeft op de uiteindelijke kwaliteit van de foto. 



Flitser

Een flitser wordt soms gebruikt om schaduwen in te vullen, kleuren te accentueren of om een lichtpuntje in het oog te brengen wat de vogel vaak een meer levendige uitstraling geeft. Het betreft hier meestal een invulflits (de flitser staat een aantal stops onderbelicht). Indien men grote afstanden moet overbruggen gebruikt men vaak een Better Beamer. Dit hulpmiddel bundelt het licht in een smalle straal en heeft daardoor een groter bereik. Echter moet men met flitsen rekening houden met het welzijn en verstoring van het onderwerp. Als natuurfotograaf en in het bijzonder vogel fotograaf is het verstoren van een onderwerp “not done” 

.

Deze opname is gemaakt op de Farne Eilanden, omdat we de vogels langzaam benaderden konden we een groot hoek gebruiken wat uiteindelijk resulteert on een “andere” opname en laat de vogel zien in zijn habitat.

Techniek en tips

• • Ga alleen op pad; dat vergroot je kansen op succes. Bereid je zo goed mogelijk voor met het oog op het weer, kleding etc. (zorg eventueel voor een regenhoes voor je lens en camera). Observeer de vogels en probeer hun gewoontes te doorgronden.
• • Zorg voor een goede verrekijker waarmee je de soorten goed kan determineren. 

• • Benader een vogel langzaam blijf laag en benader de vogel indien mogelijk in een zig-zag patroon.
• • Respecteer het welzijn van de vogels en zorg ervoor dat je vogels niet stoort. Zeker niet tijdens het broedseizoen. Indien een vogel op het nest zit of wanneer de jongen intensief verzorgd worden door de ouders is het zelfs raadzaam om helemaal geen opnames te maken. 

• • Vogels zijn over het algemeen het meest actief in de vroege morgen of namiddag. Buiten de meest actieve periode is het licht dan ook vaak op zijn best en dit zal resulteren in de mooiste opnames.
• • De aanwezigheid van bepaalde soorten is afhankelijk van het seizoen (dit noemt men fenologie). Seizoenen bepalen ook of er meer of minder blad aan een boom zitten, en dit zorgt dat een vogel mooi vrij is te fotograferen.
• • Gebruik indien mogelijk een stevig statief met wendbare (liefst schommel-) statiefkop. 

• • Fotografeer vanuit bijvoorbeeld een auto of een vogelhut met gebruik van een rijstzak. Indien je vanuit je tuin fotografeert is het aan te raden een schuiltent te plaatsen. Verder is een camouflagenet ook altijd een bruikbaar item. Dankzij dergelijke hulpmiddelen kan je opgaan in de omgeving, wat de kans op succes verhoogt. 

• • Probeer de sluitertijd minimaal gelijk te houden aan het maximale brandpunt van je lens zodat je scherpe foto’s maakt. Bijvoorbeeld een minimale sluitertijd van 1/500 voor een lens van 500mm, Dit is een vuistregel om de kans op scherpe foto’s te vergroten.
• • Lenzen met stabilisatie hebben vaak de mogelijkheid tot het selecteren van diverse opties. Schakel alleen de verticale stabilisatie in tijdens het meetrekken van de lens in horizontale richting. Bepaalde lenzen vereisen het uitzetten van de stabilisatie op het moment dat je een statief gebruikt, lees hiervoor de gebruiksaanwijzing om schade te voorkomen.
• • Voor vluchtbeelden: fotografeer zoveel mogelijk vanuit de AV stand (diafragmavoorkeuze). Als lichtmeting is spotmeting of centrum gemiddelde de meest gebruikte optie. Gebruik AI-Servo of continue focus. Selecteer met middelste AF punt dat het meest gevoelige en snelste AF-punt is. Selecteer een zo hoog mogelijke ISO-waarde maar pas op voor ruis die ten koste gaat van de kwaliteit en scherpte van de opname. 

Een zo laag mogelijk standpunt geeft vaak erg mooie resultaten. Hoe korter de telelens hoe belangrijker het is om een laag standpunt te kiezen.
• • Probeer creatief te zijn, experimenteer met tegenlicht, met beweging (sluitertijd), dynamiek, functionele onscherpte. Maak gebruik van compositieregels voor het bepalen van de compositie (de gulden snede of diagonaal methode), maar besef dat dit vaak soortgelijke foto’s geeft. Afwijken van regels kan heel verfrissend zijn.
• • Stel altijd scherp op het oog en probeer een lichtje in het oog van de vogel te krijgen door het wijzigen van je standpunt t.o.v. de lichtbron. Selecteer het AF punt dat overeenkomt met de gekozen compositie en het oog. Eenmaal scherp gesteld het standpunt niet meer wijzigen. Door het veranderen van de hoek zal de scherpte niet meer aanwezig zijn.
• • Probeer je scherpte diepte zo te kiezen dat de scherpte over de vogel wegloopt maar zorg wel dat alles herkenbaar blijft en genoeg details weergeeft, Dit versterkt het diepte effect en maakt de foto sterker.
• • Houd tijdens het fotograferen rekening met je achtergrond. Hoe rustiger de achtergrond / DOF hoe beter je onderwerp los komt.

De rustige achtergrond zorgt ervoor dat het onderwerp alle aandacht krijgt en dat het onderwerp “los” komt. Je versterkt dit effect door altijd het onderwerp te benaderen vanaf ooghoogte, dit perspectief zal altijd zorgen voor een rustige achtergrond tenzij het onderwerp tegen een achtergrond aanzit.

Wie is deze auteur?
Mijn naam is Marcel van Balkom. Als kleine jongen was ik altijd te vinden in mijn favoriete natuurgebied de Biesbosch (mijn eigen achtertuin zeg maar). Tijdens mijn jongere jaren was ik vooral bezig met tekenen en schilderen van roofvogels. Inmiddels heb ik mijn focus kunnen verleggen naar het fotograferen maar de voorliefde voor de natuur is gebleven. Sinds jaren ben ik gepassioneerd bezig met het fotograferen van de natuur. Regelmatig wordt mijn fotowerk gepubliceerd in diverse vooraanstaande natuur & foto-tijdschriften. Ook verzorg ik exposities, workshops, lezingen en heb ik diverse prijzen gewonnen met mijn natuurfoto’s, zoals de 1st prijs in Vara’s Vroege Vogels fotowedstrijd en de titiel Highly Commended bij de BWPA. Bekijk hier mijn website.