Redactie
16 februari 2021, 08:14
Automatische scherpstelling is in veel gevallen een zegen: snel, simpel en accuraat. Toch zijn er situaties waarin de autofocus het laat afweten. Dan kun je (of moet je zelfs) handmatig scherpstellen. Dit is minder moeilijk dan het lijkt, mits je weet hoe je daarbij te werk moet gaan.
In situaties als deze kan de automatische scherpstelling onverwachte dingen gaan doen. Het is veiliger om dan met de hand scherp te stellen, ook om optimaal gebruik te maken van de scherptediepte.
Piebe van den Berg, piebe.zoom.nl
Canon 5D III · ISO 160 · F 9 · 1/250 SEC · 24 MM
Van AF naar MF
Automatische scherpstelling ( AF) is in veel situaties een fantastisch hulpmiddel, maar niet altijd. Bijvoorbeeld wanneer er weinig of geen contrast is tussen het onderwerp en de achtergrond, en de autofocus niets kan vinden om zich in vast te bijten. Of de autofocus blijft hardnekkig scherpstellen op wat twijgjes op de voorgrond, in plaats van op het imposante landschap daarachter. In zo’n geval kun je beter overschakelen naar scherpstelling met de hand. Dat heet MF, van ‘manual focus’. Ten slotte heb je in sommige gevallen domweg geen andere keus. Met name voor systeemcamera’s zijn spartaans uitgevoerde ‘retro-objectieven’ heel populair. Die zijn vaak niet geschikt voor automatische scherpstelling.
Een enkele uitzondering daargelaten, stel je scherp met de scherpstelring rond het objectief. Bij het ene zoomobjectief zit die voor de zoomring, en bij het andere erachter. Je zult misschien in het begin weleens misgrijpen. Voordat je handmatig gaat scherpstellen, is het ten zeerste aan te raden om je camera en objectief op de M- of MF-stand te zetten. Hierdoor wordt eventuele schade aan je camera en objectief voorkomen. Bij oudere en/of goedkopere objectieven draait de scherpstelring namelijk soms mee op de AF-stand. Als de scherpstelring gekoppeld is aan de AF-motor, kun je anders de boel forceren.
Overschakelen naar handmatige scherpstelling doe je met een schakelaar op het objectief en/of de body of via een menuoptie.
Je hoeft niet altijd te kiezen tussen AF en MF. Bij sommige camera-objectiefcombinaties kun je de scherpte handmatig bijstellen met de scherpstelring nadat de autofocus heeft scherpgesteld. Dan gebruik je autofocus als het ware voor de grote lijn en de scherpstelring voor de finishing touch. Let wel op dat het objectief daarvoor geschikt moet zijn: anders kan er wat kapotgaan! Verder heeft dit alleen zin bij enkelvoudige AF. Als je bij continue AF tegengas geeft, stelt de camera namelijk meteen weer de andere kant op scherp en dan wordt het een partijtje touwtrekken.
Bij sommige camera’s werkt het ook andersom. Als je terwijl de scherpstelling op MF staat op de Back Button Focus-knop drukt die we in het voorgaande stuk hebben besproken, stelt de camera eenmalig automatisch scherp.
Handmatig scherpstellen gaat veel makkelijker als je het beeld op het scherm of in de elektronische zoeker uitvergroot.
Rob Vercouteren, robski.zoom.nl
Canon 5D IV · ISO 3200 · F 1,8 · 20 SEC · 14 MM
Scherpstellen en scherpte controleren
Hoe kun je bij handmatige scherpstelling nu zien of je beeld – of liever gezegd het onderwerp – echt goed scherp is? Hierbij maakt het veel uit wat voor camera je gebruikt. Bij elke camera kun je natuurlijk de gemaakte foto’s terugkijken op het scherm, en daarbij flink inzoomen om de scherpte op detailniveau te controleren. Dat is in wezen de veiligste manier, maar niet altijd de meest praktische. Veel nieuwe fotokansen gaan voorbij terwijl je ingespannen je eerder gemaakte foto’s bestudeert.
Bij spiegelreflexen stel je doorgaans scherp via de optische zoeker. Daar zit een matglas in waarop je kunt scherpstellen, en daar moet je het in principe mee doen. Soms geeft een oplichtend scherpstelpunt een seintje dat het beeld op die plaats scherp is. Niet iedereen kan even goed uit de voeten met zo’n matglasbeeld. Als je een telelens gebruikt, is het verschil tussen scherp en net niet scherp meestal nog wel te zien, maar met een groothoeklens is dat lastiger.
Veel fotografen geven de voorkeur aan de elektronische zoeker of het scherm van een systeemcamera. Zo’n digitaal beeld is op zich niet altijd zo daverend scherp, maar je kunt op het beeld inzoomen en zo haarfijn zien wat scherp is en wat niet. Je kunt het scherpstelkader naar de gewenste plek brengen en met één druk op de knop tot bijvoorbeeld tien keer uitvergroten, zodat scherpstellen een eitje wordt. Bij sommige camera’s kun je instellen dat die loepfunctie automatisch actief wordt zodra je aan de scherpstelring draait.
Met focus peaking worden scherpe delen ook nog eens geaccentueerd. Contouren die scherp zijn, springen er dan echt uit. Hoe meer ze ‘glinsteren’, hoe scherper ze zijn. Vaak kun je in het cameramenu ook nog de gewenste kleur van deze accentuering instellen, zodat de scherpe delen het duidelijkst opvallen.
Mocht je nu spijtig naar je spiegelreflex staren: veel spiegelreflexen beschikken over vergelijkbare mogelijkheden in de live-view-stand, waarbij je dus het scherm in plaats van de optische zoeker gebruikt. Vooral wanneer je vanaf statief een stilstaand onderwerp fotografeert, kan dit erg handig zijn.
Bij voldoende scherptediepte kun je ook bij portretten gerust handmatig scherpstellen.
Vera van Oudheusden, veraveer.zoom.nl
Canon 600D · ISO 200 · F 2,8 · 1/320 SEC · 35 MM
Met scherptediepte bedoelen we alles wat van voor tot achter scherp op de foto komt. De scherptediepte wordt groter als de afstand tot je onderwerp toeneemt en als je een kortere brandpuntsafstand (dus een groothoek- in plaats van een telelens) en/of een kleiner diafragma (hoger F-getal) gebruikt. Je hebt dus in principe meer scherptediepte bij een landschapsfoto dan bij een macro-opname. Hetzelfde geldt bij een groepsfoto ten voeten uit vergeleken met een close-upportret. Hoe groter de scherptediepte, hoe minder kleine scherpstelfoutjes opvallen. Daar kun je natuurlijk je voordeel mee doen!
Oefening baart kunst
Je leert vanzelf beter met de hand scherp te stellen naarmate je het vaker doet. Oefen dus zoveel mogelijk voordat je aan het ‘echte werk’ begint. Een puntje om op te letten is hoe de scherpstelring precies werkt. Bij sommige merken draai je die met de klok mee van dichtbij naar oneindig, en bij andere merken werkt het andersom. Als je je vergist en in eerste instantie de verkeerde kant op draait, kost scherpstellen natuurlijk meer tijd. Dat kan het verschil betekenen tussen een gemiste fotokans en een geslaagde foto. Dit is vooral iets om in de gaten te houden wanneer je apparatuur van verschillende merken door elkaar gebruikt. Ook op dit punt zijn systeemcamera’s in het voordeel. Bij objectieven waarbij de draaiing van de scherpstelring niet mechanisch maar elektronisch wordt overgebracht, kun je vaak zelf de gewenste draairichting van dichtbij naar oneindig kiezen.
Als je toch vanaf statief werkt, kun je vaak beter eenmalig met de hand scherpstellen.
Dick van Duijn, dickvanduijn.zoom.nl
Nikon D800 · ISO 100 · F 9 · 60 SEC · 22 MM
Bij macrofotografie met een extreem kleine scherptediepte helpt handmatig scherpstellen.
Gertjan Ketelaars, gertjanketel.zoom.nl
Canon 5D II · ISO 200 · F 3,5 · 1/640 SEC · 180 MM
Onderwerpen
Net als typische AF-onderwerpen heb je ook onderwerpen die zich juist lenen voor handmatige scherpstelling. Macro- en landschapsfotografen stellen vaak met de hand scherp, met name wanneer hun onderwerp niet beweegt en ze vanaf statief fotograferen. Op die manier hebben zij de grootste invloed op het exacte scherpstelpunt. En als je onderwerp niet beweegt en jij evenmin, heeft het weinig om de camera voor elke opname opnieuw te laten scherpstellen. Gebruik bij voorkeur live-view tijdens het scherpstellen. Hiermee kun je inzoomen en zie je beter dan door een optische zoeker of je goed hebt scherpgesteld.
Ook wanneer onderwerpen als architectuur, producten of voedsel (‘foodfotografie’) tot je favorieten behoren, ben je vaak beter af wanneer je handmatig scherpstelt. Je kunt zo beter exact bepalen waar de scherpte komt te liggen, ook om optimaal gebruik te maken van de scherptediepte. En mocht je behalve een fanatiek fotograaf ook een fervent filmer zijn, dan zul je merken dat bij sommige objectieven gebruik van de autofocus leidt tot schokkerige resultaten, waarbij de scherpte op een irritante manier verspringt. Nog daargelaten dat er soms bijgeluiden optreden die de soundtrack verpesten. Ook wanneer je fotografeert, kan een luidruchtige AF trouwens behoorlijk storend zijn. Denk aan een bruiloft in een kerk of een klassiek concert.
